Vлэмжийн орчлонд би удаан амьдарна буюу

Vлэмжийн орчлонд би удаан амьдарна буюу
Урианхай ахын vсэн хаврын
салхинаа намирахуй

/Саяхан бид гурав дугаар сарын 18-нд Богд уулын Ноён оргил Цэцээ гүний оройд Монголын нэрт яруу найрагч Очирбатын Дашбалбарын 50 насны ойд зохиулж” Үлэмжийн орчлонд би удаан амьдрана” хэмээх яруу найрагч, уран бүтээлчидийн аврилт хйсэн билээ. Бидний багт хамт явсан энэхүү авъяаслаг залуу уралн бүтээлчийн энэ аялалын талаар Өдрийн Сонинд бичсэн нийтлэлийг та бүхэндээ толилуулж байна. Ингээд нийт уншигчидийнхаа өмнөөс Б. Золбаяр дүүгийнхээ цаашдын уран бүтээлд өндөрөөс өндөр оргилыг хүсье. Г.Мэнд-Ооёо/

Б.ЗОЛБАЯР
Төр хурахын амны хэвлийд өглөө эртлэн ирлээ. Нар Налайхын дээгvvр дөнгөж л тусч бай­лаа.Тунгалаг алтан туяа нь толгодын оройг сэрмэнэ. Амны vзvvрт өвөлжөөлсөн ойн цагдаагийн хотонд шинэ хургалсан хонь хургасах нь сонсогдоно. Тэндээс бид өөдөө шаламгайлан өгслөө. Тавиухан сайхан амны хойд биеийг бэллэн эрмэглэж явсаар шигvv модод болоод цасан хунгарласан жалгын хөвөөнд хvрээд зогсов. Ма­ши­наас бууцгааж, агаар цас­ны тунгалгийг ам амандаа шагшаад ер бяцхан ч азналгvй оргилыг чиглэн өгслөө. Ор­гилыг чиглэн гэж хэллээ, яг vнэндээ оргилын vзvvрийг модод далдалсан байлаа. Одоогоор оргилын vзvvр болж мод харагдана. Оргилд гарахын өмнө оргил бий.
Оргил оргилоор өргөгдөж, оргил болж төгсдөг. Цэцээ гvн бол vй тvмэн моддын орги­лоор өргөгдсөн оргил билээ.
Яруу найрагч М.Баттө­мөрийн нэгэн шvлэгт шороо нь өөдөө урсаж уул болсон гэсэн утга бvхий нэгэн мөр бий. Бид тийм нэг өөдөө шороо нь урсаж уул болсон ертөнцийн нэгэн гайхамшигт оргил өөд “урсаж” явна.
Уулын цас өглөө эртдээ vл уясаад, хатуулагтсан хөр дээр гишгэхэд хvр хvрхийн цөмөрнө. Тийн хvр хvрхийх чимээ алхалт бvрийн хэмнэл айзам болоод, ар араасаа дагалдан яваа бидэн алхал­таараа цасан тагшаа vvсгэн урагшилна. Хөлөөр нэг хөглө­рөх борог хааяа шаргалтан тохиолдох бөгөөд тэрхэн хоромд өнөөх ер бусын цасан тагшаа өшиглөгдсөн өвсний vл ялиг хавирах чимээгээр солигдоно. Уулын модод ихэнхдээ цасан мөсөн манж­лагаа гөвчихжээ. Хөөрхөн саарал хэрэм модноос модонд дvvлж, эд ер нь яах гэж явна гэсэн шиг бvлтийтэл ширтсэнээ мөчир сvлжин гэдрэг эргэн гялсхийх нь аальгvйтэж байна даа гэмээ­рээ. Тэнгэр хөв хөх. Цэв цэнхэр, гэгээн тунгалаг. Улаан­баатарт буй бид тэн­гэрийн vнэн өнгийг их цөөхөн олж хардаг юм шиг санагдана. Ойд модод анир чимээгvй саглайлдана. Хааяа нэг тон­шуулын мод жадлан тон тон­хийлгэх чимээ ойртож нэг, холдож нэг сонсогдох нь хаврын ойн аль нэгтээ цохи­лох цаг мэт ээ.
Vндсээрээ өмхөрч уна­сан бvдvvн нарийн модод хаа сайгvй тааралдана. Булгар­сан vндсээрээ оргил тийш жийгээд унасан, зэргэлдээ модоо тvшиж ойчсон хөгшин залуу тэр их моддыг ойгоос авч цэвэрлэмээр ч юм шиг, бас тэгмээргvй ч юм шиг. Авчихбал цэв цэвэрхэн бол­но. Авахгvй бол жам ёсоороо vлдэнэ. Бид бvгдийг хялбар­ч­лахыг хvсч сурчээ. Тэр бол­гон ойд явахгvй атлаа, ганц нэгхэн энэ мэт явахдаа тvvр­тэж тээршааж байгаагий нь.
Моддын дунд хэвтэж тэн­гэрийг харна. Хэвтсэн надад ерхөгийн толгой тээр дээр мэт дохино. Моддын орой бvvр дээр. Тvvнээс дээш хөх тэнгэр vргэлжилнэ. Хөх тэн­гэрийг моддын цоорхойгоор харахад хөх заан, хөх луу, хөх арслан зурагдаж vзэгдэнэ. Хэвтсэн намайг тойрч урга­сан тэр моддын vзvvрийн мөчрvvд л тийн зураг vйлдэн харуулж байгаа хэрэг. Талд хэвтэж тэнгэрийг ажихаас тайгад хэвтэж тэнгэрийг хар­вал илvv гоёмсог vзэгдэлтэй мэт. Гэвч талдаа очоод хэв­тэж харвал тайгад байгаагvй өөр нэг гоо сайхан заавал тэнд байж таарна.
Бид уулын нэлээд цээ­жинд шиг гарч ирлээ. Г.Мэнд-Ооёо ах тvрvvлээд л алхаад байгаа. Тэр бол талын, тол­годын хvн. Дарьгангын, Он­гоны хөвгvvн билээ. Ууланд гарах ерын бус нэг шалтгаан тvvнийг шаламгайлуулна. Уулын энгэрийг тvшиж уулын хvн мэт алхална. Магнайн нь зvvн баруун vсний эрхий дарамхан хэсэгт өдрийн од буусан мэт цайжээ. Тэр жаахан цагаан нь зэрвэс харахад цантчихсан юм шиг. Даанч энэ өдөр цан татах хvйтэн алга даа, ямаа ихэр­лэж ишиглэмээр өдөр байх чинь.
Араас нь Д.Урианхай ах аажуухан агаад намуухан гишгэлсээр явна. Зөөлөн амгаланд хvлэгдсэн тэр сай­хан хvний гэрэлт цэнхэр са­хал vсийг хаврын ойн сэрvvн тунгалагхан салхи зvлгэн зvлгээд улам гэгээн ихэмсэг болгох шиг санагдана. Урт буурал vсний нь vзvvр vл ялиг долгилон намих алхалтын нь аясаар аа.
Жаран найман настай Урианхай ахын араас далан найман настай Ж.Гэндэн­дарам гуай цочсон vргэсэн мэт ойрхон ойрхон, тvргэн тvргэн алхалан дагна. Нэртэй дуун хөрвvvлэгч тvvний “Шагун­далай”, Р.Таагvvрийн “Гора” зэрэг олон сайхан зохиолыг англи, хинди хэл­нээс орчуулсныг бид мэднэ. Наян насны босгон дээр зогсч байгаа энэ буурал ийн шам­дуухан алхах нь чухамдаа “дэгдсэнээс” өөрцгvй.
Ц.Бавуудорж, А.Эрдэнэ-Очир хоёр тэдний араас зугуухан алхахдаа ам хуурай явсангvй. “Нөхөрсөг хайку” шvлэглэж явав.
Утаат онгоц тэнгэрт уухилна
Урианхай ах газарт уухил­на
Хэнийг нь ч гэх вэ дээ гэх шигийг хэлж инээлдэнэ. Урианхай ах vvнийг нь сон­соод хэ хэ инээсэн шигээ явна. Ишиг дээр нь гараад тоглоход хивж хэвтдэг хөгшин сэрх шиг.
Өнөө хоёр чинь тэгснээ хамт яваа бvсгvйгээ цааш­луулж
Шинэсний мөчир
Мөнхнарангийн хацрыг сэрмэх нь
Дvнжингаравын хавар бөлгөө гэх шиг сайхан маазарч байна. Бас нэгийгээ цаашлуулж
Энэ тvнэр шугуйд
Эрдэнэ-Очирыг хараад шувуу жиргэх нь
Юуны учир вэ гээд баа­хан инээдэм болгов. Арын энгэрт инээлдсэн биднийг урд талын энгэрийн цохио давтан “инээж” байлаа. Ийн найрсан явагсдын араас хуурч, шvлэгч нарын хэдэн нөхөд дагалдан дөрвөн цаг явсаар Цэцээ гvний оргил дээр ирэ­хэд арван хоёр цаг болж байлаа. Дөрвөн зvг найман зовхис, алган дээр мэт. Цас­ны цанхир манан бууралтаж, тэртээд уулс цавцайн хоргил­тоно. Дорнын их яруу найрагч Б.Явуухулангийн
Өндөр уулын оройд мацан мацан гарвал
Өөр нэгэн уулыг олж хардаг жамтай гэсэн мөр сэтгэлд урсан ирэв. Тийм ээ, өөр олон олон уулсыг энэ уулын тэргvvнээс vзлээ. Өмнө умар, зvvн баруунд Монголын уулсууд ойр холд харагдана. Дэргэд минь алхах яруу найрагчдыг ч би бас уулс хэмээн бодно.
Өндөр ууланд мацаж гарч ирээд бид өөр нэгэн уулынхаа тодыг, өн­дөрийг магтах гэсэн билээ, бахархах гэсэн билээ, мөнхлөх гэсэн билээ. Өөр тэр нэгэн гай­хамшигт уул бол Очирбатын Дашбалбар юм. Өөрөө тэр “Vлэмжийн орчлонд би удаан амьдарна” гэсэн мөнхийн vгээ хэлсэн юм.
Салхиар ганхах цагаан өвсөнд ч амь нас минь буй
Сайхан эх орон минь хэмээн эхэлж
Сэтгэлээ ариус­гаж, махан бодио өвс ногооны чинь ширхэг бvхэнд өгье
Санаагаараа жаргаж, гол усны чинь ариун тун­галагт уусъя гэсэн тарнит мөрvvдийг нь анд нөхөр Г.Мэнд-Ооёо нь уншив. Дээш дэвж цойлсон хангарьдын цээж мэт Цэцээ гvний торгон оргилын нөмөр цохион өехийгээс тэнгэр огторгуйд, газар уснаа дуулган дуулган уншив. Тэгээд хvv Д.Ганга­баатар нь “Vлэмжийн орчлонд би удаан амьдарна” хэмээн уйгаржин монгол бичгээр таталган бичсэн далбаа бvхий тугыг их овооны баруун биед залсан бөлгөө. Д.Урианхай ах О.Дашбалбарт зориулсан шvлэг уншив. Ц. Бавуудорж, А.Эрдэнэ-Очир, Т.Эрдэнэ­цогт их найрагчийн шvлгийг хуурын аялгуунд уншив.
Алган дээрээс минь элс гоожих шиг
Алгуурхан өдөр хоног урсч байна
Аниргvйн дунд хад чулуу элэгдэж
Аяархнаар гол ус эргээ долоож байна. Ийн О.Даш­балбар авгай нэгэнтээ бич­жээ.
Алган дээрээс элс гоожих шиг алгуурхан өдөр хоног урсах боловч, энэ цаг шиг цаг ховор санагдав. Аниргvйн дунд хад чулуу элэгдэж, аяархнаар гол ус эргээ до­лоох боловч, энэ өдөр цас хайлах нь жирийн биш шиг бодогдов. Амжиж энэ бvгдийг тэр гэгээн найрагч бидэнд дуулжээ. Энэ мэтийг дэн­сэлж, эргэцvvлсээр оргилоос уруудлаа. Бид бэллэж жаахан уруудаад цасны усаар цай чанаж уусан юм. Энэ цайг Ц.Бавуудорж чанасан юм. Ийм сайхан цай гэж бас байдаг аа гэмээр цай болжээ. Нохойн хошуугаар амталсан юм байжээ. Би хувьдаа энэ цайг vлэмжийн орчлонд удаан амьдрахыг сануулсан цай гэж бодов. Тэд бас тийн бодсон биз ээ. Ингээд бид ирсэн замаараа буцлаа. Бэл уужрах тусам холын уулс далдарч байлаа. Холын бараа харахгvй удан удан амьдарч байгаагаа дахин санав. Уруудаж явахад өгссөнөөс удаан байх шиг санагдав, ядарсаных уу, хоргодсоных уу, vл мэдэв. Ийм мэдрэмж олж, ингэж явах нь л оршихын чанар буюу.
Төдөлгvй хар гэгээ татан бvрийшч байлаа. Урианхай ахын цагаан vс харанхуйших тусам хусны хальс салхинаа сэвэлзэх шигийг санаг­дуул­на. Vлэмжийн орчлонд удаан амьдарч Урианхай ахын гэ­рэлт vс хаврын салхинаа намирахыг хvмvvс олон олон vзээсэй. Тэнгэрт болор одод тvгэж, шөнийн энэ идэрт бид шиг жаргалтай алхах хvмvvс өөр vгvй мэт санагдана. Цэцээ гvнийхээ оргил тийш харлаа. Өдөр бидний байсан тэнд одод чуулжээ. Бид одны савслагад очоод, тэднийг тvгэхээс өмнө буцсан тул, битгий яараач гэж буй юм болов уу даа.


2007.3.21

Г.Мэнд-Ооёо ЭРЭЭНЦАВЫН ЭЛЕГИЙ

Улз голын хөндий нь
Уйтай болоод жавартай
Дуулим шүлэгч Нямсүрэнг байхад
Дулаахан л байсан юмсан.

Намрын сарын тэргэлд
Найрын тосгон харанруй
Гэгээн шүлэгч Нямсүрэнг байхад
Гэрэлтэй л байсан юмсан.

Хөх дуурлиг уулс нь
Хөх мананд дүнсгэр
Хөх өвсний шүлэгчийн эзгүйд
Хөггүй хуур шиг байна даа.

Хөх нуурын тогорууд нь
Хөх мананд бөрзийжээ.
Хөх зогдорыг нь самнадаг хүн
Хөөрхий шүлэгч Нямсүрэн сэн.

Алагхан талынх нь өвс
Анхны хяруунд бөхжээ.
Өвсний зовлонг ойлгодог нь
Өнөө л муу Нямсүрэн сэн.

Ар сэмбэрүү нутаг нь
Арз хорзоор элбэг ээ
Аршаалдаг шүлэгч нь эзгүй болохоор
Амсаад ч би яахав дээ.

Намрын хүйтэн уулыг
Нарлан суугаад уйлмаар
Аргаддаг шүлэгч нь эзгүй болохоор
Асгаруулж уйлаад ч яахав дээ...

ХУУЧИН СҮМИЙН ДЭЭГҮҮР САРАН МАНДАХАД

Хуучин сүмийн дээгүүр саран мандахад
Хувилгаан туяа нь эртний ганжирыг алтална
Хулсан лимбэний нүхээр салхин гансрахад
Хуудуу холын гуниг зүрхэнд сэдрэнэ

Чулуун довжооны завсраар зэрлэг өвс сөрвийж
Чуулган их бурхадын зам дээр шарлана
Гэрэл татсан тэртээ цагийн улбаа тэмдэг төдий
Гэгээн бурхад нь хаашаа одсоныг мэдэхгүй

Хуучин сүмийн дээгүүр саран мандахад
Хувилгаан туяа нь сэтгэлийн бүрэнхийг гэрэлтүүлнэ
Хулсан лимбэний гуниглангуйн чанадах тайтгарал
Хуудуу холоос бурхадын гэгээг дуудмуй

Шингэн бэхээр татсан эртний ханз үсэг мэт
Шинэхэн тэнгэрт сүмийн сүүдэр утгын дүрстэй
Замбуу тивийн сүүдэр болоод гуниглал дотор
Заавал ч үгүй гэрэл болоод сэтгэлийн зул буй

Хумхын тоосны чинээ хувьхан чөлөөнд ч
Хувилгаан бурхадын гэгээн хөрөг багтмуй
Хулсан лимбэний аялгуун дотор ч диваажин оршмуй
Хуучин сүмийн дээгүүр саран мандах цаг дор...


2003.09.15

* Миний энэ шүлэг 2005 онд Дэлхийн Яруу найрагчдын дунд зарласан “Бурханы хайр” сэдэвт яруу найргийн уралдаанд тэргүүн баяр эзэлсэн билээ.

ДӨРВӨН УЛААН НАВЧ

1.
Чийг дааварласан хөвчийн шинэс модод чичрүүстэй ч
Чи бидэн хоёрын өмнөх навч ассан гал шиг улайвай
Салаалж, нийлж сарнисан олон замын бэлчир шиг
Саяын навчны судал бидний зугаалгыг бичиглэвэй.

2.
Лэглэгэр цагаан манан тайзны хөшиг шиг унжиж
Хөглөгөр их ой хөрөөдсөн тайрдас шиг харагдавай.
Хүслийн мод бүхэн ногоон навчин дэвүүртэй сэн
Хүйтэн царайтай тэнгэр улаан навчаар уйлвай.

3.
Хамгийн сүүлчийн бороо улаан навч шижигнүүлж
Харуй бүрийн завсарт нүцгэн ой нүүгэлтвэй
Хайртай хүмүүс жаргахынхаа төлөө зовдог хорвоод
Харин, бидэн хоёр зовохынхоо төлөө жаргавай.

4.
Намар оройн бороо цагийн хөлд царцаж
Насны энэхэн хөтөл дээр цасны ширхэг цайрвай
Зурсан зүрх гэмээр час улаан навчис
Лавсан нэвсийх цасан хөнжил нөмөрвэй.

“Цаглашгүй гэрэлт” номынхоо тухай

Хоёр оны зааг дээр миний “Цаглашгүй гэрэлт” нэртэй яруу найргийн номыг хятад, англи, монгол хэлээр Тайваны Poemculture.corp хэвлэлийн газраас Тайпей хотноо хэвлүүлж, шинэ жилээр нээлтийг нь хийсэн билээ. Энэхүү номын нээлтэд Белгийн Их сургуулийн доктор, утга зохиол судлаач тавьсан илтгэлийг энд толилуулж байна.

Яруу найрагчийн гэрэлт гэж чухам юуг өгүүлнэ вэ?

(Г.Мэнд-Ооёогийн “Цаглашгүй гэрэлт” шүлгийн түүвэрт сэтгэгдэл бичих нь)

Ши Чаоин
/Белги Улсын Louvain Их сургуулийн доктор/

Оршил:

Өнөөдөр миний бие Монгол Улсын яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёогийн Тайваньд хийж буй шинэ номын баярт уригдсан завшаанд түүний “Цаглашгүй гэрэлт” шүлгийн номын талаархи өөрийн сэтгэлд буусан санаануудаа хуваалцах гэсэн юм. Хамгийн түрүүнд буусан санаа гэвэл яруу найрагчийн гэрэлт хэмээх үг чухам юуг өгүүлж буй? Монгол нутгийн өргөн уудам тал Монгол яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёогийн гэрэлт юм болов уу? Үүний нэгэн адил Тайванийн далайн эрэг, өмнөдийн сүм, Номхон далай гүн цэнхэр ус, яруу найрагч Юй Си-гийн цаглашгүй гэрэлт юм болов уу?

Нэг. Яруу найрагч өнөөдөр чухам ямар үүрэгтэй вэ?
Г.Мэнд-Ооёогийн шүлгийн түүврийг уншиж дуусахад миний сэтгэлд хамгийн түрүүнд буусан зүйл бол XX зууны нэрт философич Мартин Хэйдгерийн алдарт бүтээл болох “Ойн харгуй зам”/Holz wege/ -ын нэгэн үг байлаа. Тэрбээр “Энэхүү ээдрээтэй эрин үед яруу найрагч хүн чухам ямар үүрэгтэй вэ?” хэмээн өгүүлсэн байдаг.
Мэдээж Хэйдгерийн өгүүлсэн “энэхүү ээдрээтэй эрин үе” гэдэг нь улс төр, эдийн засаг, шинжлэх ухаан, техник технилогид гүн нэвчсэн одоогийн бид нарын амьдран буй энэ эрин үеийг хэлж байгаа юм. Учир нь өнөөдрийн энэхүү худалдаа арилжаа, шинжлэх ухаан, техник технологийн иргэншилд бид нарын нэвтрүүлж буй технилоги, арилжаа худалдааны бүтцийн хэлбэр түүний хэрэгжүүлэлт өдрөөс өдөрт улам нарийн төвөгтэй болох тусам амь амьдралаас биднийг улам бүр холдоход хүргэж байна. Өөрөөр хэлбэл “яруу найргийн” уг утга, мөн чанараас улам холдоход хүргэж байна…

Иймд Хэйдгерийн “Энэхүү ээдрээтэй эрин үед яруу найрагч хүн чухам ямар үүрэгтэй вэ?” хэмээн асуулга тавьсан нь энэ бизээ.

Гэвч Г.Мэнд-Ооёогийн яруу найргийн түүврийн эхний шүлэг болох “Нээхийн утгын хэлхээ” шүлгийг уншаад яруу найрагч бидэнд өнөөдрийн энэхүү ээдрээтэй эрин үед яруу найрагч хүн чухам юу хийж чадах талаар нэгийг бодогдуулам санаа олж авлаа. Тухайлбал: “Нээхийн утгын хэлхээ” шүлэгтээ шүлэглэсэн нь:

Өнөөг хүртэлх хорвоон түүх намайг бүтээж нээнэм
Өнөө миний амьдрал тэмцэл өөрийгөө тодруулж нээнэм
Ая дуу найраг шүлэг минь намайг бүтээж нээнэм
Ардынхаа сэтгэлд хүрч чадвал өөрийгөө илчилж нээнэм
Хэдийгээр яруу найрагч энэ шүлгийнхээ эхний хэсэгт өөрийгөө тайлагдаагүй оньсого, ойлгоход бурх уулзвар зам, арвин их усыг өөртөө агуулсан мөст уултай зүйрлэвч, шүлэг яруу найргаас түүний сэтгэлд оршсон нандин нууцыг харж болно. Өнөөдрийн энэхүү ээдрээтэй, хүнд бэрх эрин үед яруу найрагч хүн юу хийж чадах талаар л бидэнд өгүүлж буй мэт. Энэ нууц энэхүү түүврийн 15-р шүлэг “Гэрэлтэх агшин бүр” шүлэгт дүрсэлсэнээр илэрхийлэгдэж байна.

Харанхуйн дотор л хамгийн тод гэрэл оршимуй
Бүрэнхийд л бүсгүй хүн илүү царайлаг харагдмуй
Ээмэгний шигтгээ үдшээр л гэрэлтмүй
Эмээлийн баавар шөнөөр л гялалзмуй

Гүмүда цэцэг үдшээр л дэлбээгээ нээмүй
Гүйгүүл морь үүр хаяаруулж янцгаамуй
Дуу сонсоход л сэтгэлийн бүрэнхий туяармуй
Дурласан цагтаа л хүн хамгийн их гэрэлтмүй

Үүлэн чөлөөний нар л хамгийн хурц буюу
Үйлийн үр л ертөнцийд хамгийн үнэн буюу
Од харвах агшинд л онцгой нэг гэрэл гармуй
Орчлонг гэрэлтүүлэх хүү тэр агшинд л мэндэлмүй
Энэ шүлгээрээ дамжуулан яруу найрагч маань бидэнд өнөөдрийн улс төр, эдийн засаг, шинжлэх ухаан, техник технилогийг урьтал болгогч харанхуй эрин үед яруу найрагчийн энэхүү “гэрэлт” тэрхүү ээдрээтэй харанхуй нийгмийг гэрэлтүүлж чадахыг өгүүлж байна.

Хоёр: Яруу найраг бол хүн төрөлхтөний оюун санааны иргэншлийн үндэс язгуур мөн.
Эдүгээ хүн төрөлхтөний долоо, найман мянган жилийн соёл иргэншил нь яруу найргийн бүтээлээс эхэлсэн гэж хэлж болохыг та бүхэн мэднэ. Жишээ нь: Египетийн “Нарны дуулал”, Энэтхэгийн “Ведийн дуулал, “Махабарата”, Грекийн “Илиада”, “Одессей” болон Хятадын шүлэг яруу найргийн судрууд гэх мэт дурдаж болно. Ямар ч соёл иргэншил нь философи болон шинжлэх ухааны онолоос эхлээгүй. Энэ нь хүн төрөлхтөн унаган эх байгальтайгаа улам ойртох үед түүнийг бүрдүүлж буй соёл иргэншлийн ололт амжилтын илэрхийлэх хэлбэр нь “яруу найраг” болж байгааг бидэнд тодорхой хэлж буй юм. Иймээс “Яруу найргийн иргэншил” хэмээж болно. Гол утга санаа нь хүн байгаль хоёр улам ойртох үед хүнийг илэрхийлэх хамгийн шууд хэлбэр нь яруу найраг болж байгаад оршино.

Иймд гайхах зүйл үгүй болов уу. Эртний Хятадын түүхэн ном болох “Таншу”-д “Яруу найраг ямагт утга санаа, үзэл бодлыг илэрхийлдэг, дуу аялгуу үргэлж хүний сэтгэл, эх байгалийг төлөөлдөг” гэж дурдсан байдаг.

Энэхүү “байгаль” ба “хүн” хоорондын нийцэл нь одоогийн хэллэгээр бол “хүн” нь хязгааргүй “эх байгаль”-д нийцэн зохицох хоорондын харилцааг хэлж буй юм. Мөн аугаа их философич Лаоци өөрийн “Ёс суртахууны номлол” –ын 25-р хэсэгт: “Хүн газар дэлхийдээ захирагддаг, газар дэлхий тэнгэртээ захирагддаг, тэнгэр ёс суртахуундаа захирагддаг, ёс суртахуун эх байгальдаа захирагддаг” гэж бичсэн байдаг.

Иймд “хүн” болон “эх байгаль”-ийн хоорондын гүн уялдаа Г.Мэнд-Ооёо найрагчийн түүврийн гол утга санаа болж байна. Тухайлбал: түүврийн 3-р шүлэг болох “Уулсын дүрийг тайлахуй” шүлэгт яруу найрагч оюун санаа бүхий нэгэн “уултай”адилтгасан байна.


Уулс гүн бодолд дарагдан дүнсийж
Униар будан дунд сүүмэлзэн мануурна
Урьд өмнийн түүх шаштираа санан эмзэглэв үү
Урт урт салхиар гэнэ гэнэ шүүрс алдана

Ганцхан ширхэг гандсан шар навч нь ч
Газар дэлхийн амьдралын зуун түүх ярих
Буянт их уулсынхаа ухаалаг гүн бодлыг
Буурал хорвоогийн нэгээхэн агшинд тааж ядна…

Үй түмэн танил хөх ногоон өвсөн дунд
Үзэж таниагүй шинэ цэцэг ургажээ та минь!
Өвгөн уулсын бодолд мянган жил бойжоод
Өнөөдөр биеэ олсон уран туурвил мөн үү?

Мөн түүврийн 4-р шүлэг болох “Чулууны аялгуу” шүлэгт

Чулуу дуулдаг гэж багадаа би итгэсэн болоод
Чухам шидэт аялгууг нь сонсохын хорхой хөдлөөд
Дүүжүү холын дуугий нь цаламдан олохын хүслэн
Хуучин голын сайр дагаж нэг өдөржин явлаа.

Цаглашгүй үүрдийн урсгал он жилүдийн нугачаанд
Цагийн цагт дуу хуураасаа хагацашгүй заятайдаа
Ус голынхоо чулууг хөгжим гэж бахдах юм
Угийн хайртай эх орондоо улам л хайртай болох юм.
Ийнхүү өгүүлсэн нь яруу найрагчийн өөрийнхөө амь амьдрал, зүрх сэтгэлээ чулуутай уялдуулан холбож, түүний Монгол нутгаа хайрлах хөг аялгуу бэлгэдэл “тотем” болж байгааг харж болно.
Хүн эхээсээ төрөхдөө “соёлт” иргэн байдаггүй “байгалийн хүн” байсан, харин хожим “соёлт” хүн болж төлөвшдөг. Бид бүгд “жаахан хүүхэд” байж байгаад “насанд хүрсэн хүн” болохтой адил утга нэг юм. Энэ үүднээс харахад хүн төрөлхтөний үүсэл хөгжилд уг гарал чухал болохыг ойлгож болно.

Хүний төрөлхийн мөн чанарыг авч үзвэл хүн болгон өөрийн гэсэн “хүүхэд ахуй цаг”-тай, харин аажмаар “насанд хүрдэг”.
“Түүхийн” хувьд авч үзвэл соёл иргэншлийн ололт дэвшилт нь эхлээд “уг язгуур”-аас соёл иргэншил рүү хувьсан хөгждөг.
“Илэрхийлэх хэлбэр”-ийн хувьд авч үзвэл хүн болгон эхлээд “урлагаар” дамжин илэрхийлэгддэг. Хожим нь “бичиг үсгээр” дамжин илэрхийлэгддэг болсон ажгуу.

Иймээс “хүүхэд ахуй цаг”, “төрөлх байдал” ба “урлаг” нь бид нарын хүн төрөлхтөний “уг нүүр царай” юм. Өөрөөр хэлбэл хүн төрөлхтөний соёл иргэншлийн үндэс суурь буюу эх булаг юм. Харин “яруу найраг” бол “яруу найрагч хүн”-ий сэтгэлийн илрэл. Өөр өөр нийгмийн байгуулалттай үеүүдэд ч гэсэн яруу найрагч хүн яруу найргаараа дамжуулан хүн төрөлхтөнийг өөрсдийн уг язгуур, эх булгаа мартахгүй байхыг уриалан дууддаг. Хүн төрөлхтөний хамгийн их санаа тавьж байх ёстой зүйл бол эх байгаль дэлхий, уг мөн чанартаа эргэн очих явдал юм.

Бид нэгдмэл ойлголттой болж чадаж гэмээнэ Г.Мэнд-Ооёогийн шүлгийн түүврийн 12-р шүлэг болох “Яруу найрагчийн цадиг оршвой” шүлгийн утга санааг илүү тод ойлгох учиртай.

Яруу найрагчийн цадиг оршвой


…Орийн ганц нь л бусдаасаа
Ондоо замыг оноон сонгож.
Өрлөг сайдад нь өөтэй үзэгдэн
Өөрийн үнэнийг эрж явжээ
Үүрэглэж униартсан уулсаа хараад
Үүлс уймарсан тэнгэрээ ширтээд
Яралзсан морьтнууд цэрэглэн мордоход
Яруу найргийн хүлэгтээ дөрөөлжээ
Хөрст дэлхий хөрвөж бүхийд ч
Хөвчин улс амарч бүхийд ч
Цагийн хөлд цалгарч суулгүй
Цаглашгүй үнэнийг бичиж явжээ

Гурав. Яруу найрагчийн мөхөшгүй гэрэл гэж чухам юу вэ?
“Байгаль эх дэлхий” нэг л төрхөөрөө байдгийг бид бүхэн мэднэ. харин хүн төрөлхтөн бидний сэтгэл зүрх байнга хувьсан өөрчлөгдөж байдаг. Бидний тэмцэл, зовлон нь нэг ёсны өөрсдийн сэтгэлд буй тэрхүү “бодрол” болон “ганцаардлыг” эгүүлэн олж авахын тулд байдаг буй заа. Гэвч хэзээ нэгэн өдөр тэнгэр газар, эх дэлхий энгүүн төрөлх байдлаараа бидэнд хандан инээмсэглэх үед тэрхүү бодрол, зовлон өд хийсэхтэй адил зөөлнөөр замхран алга болдог.

Цонхны цаанаа туяаран харагдах хөх уул болон үе үе сэвхийн хөвөх цагаан үүлийг одоогийн эмх замбараагүй, нүд эрээлжлэм орчин үеийн нийгмийн аж үйлдвэр, арилжаа худалдаа, техник технилоги бүхий нийгмийн цэгцгүй байдал ба эрх мэдэл, албан тушаалын төлөөх хүмүүстэй тусган харахад өнөөдрийн “ээдрээтэй эрин үе”-д амьдарч байгаа яруу найрагчийн “мөхөшгүй гэрэл” чухам ямар утга санааг илэрхийлж байгааг тодорхой харж болно.

Эртний Хятадын аугаа яруу найрагч Тао Юаньмин ийм нэгэн шүлэг бичиж байсныг сийрүүлвээс:

Оршин буй газарт минь тэрэг тураг морьдын чимээ ч үгүй
Одоо чухам юу хийх билээ би, сэтгэл минь хөдөө аглагт одмуй
Үзэсгэлэнт цэцэгсийг дэргэдээсээ түүн уулсаа шимтэн үзмүй
Үүрийн гэгээ үдшийн зураг үзэсгэлэнтэй нисэх шувуудын бараа тодорхой
Өөрийн эрхгүй сэтгэлд буух ахуйг үгээр илэрхийлэх аргагүй

Уг шүлгээс харахд эртний яруу найрагч яагаад тэрэг тураг морьд байхгүй тайван сайхан орчин гэж тодотгож бичсэнийг асуумаар санагдана. Үүн лүгээ адаил бид нарын амьдарч буй орчин үеийн аж үйлдвэр, арилжаа худалдаа техник технологийн иргэншилт нийгэмд түүний дүрсэлснээр амьдарч болох болов уу?

Би бодохдоо асуудлын гол нь “эртний” ба “орчин үеийн” хоорондын ялгаандаа бус юм. Учир нь “эртний хүн” ба “орчин үеийн хүн” түүний хүн чанар ижил, он цагийн ялгаа байдаггүй. Иймд бид өөрсдийн “мөн чанар”-ын ойлголтоор эртний хүн “яруу найраг”-ийг тайлж унших боломжгүй. Гагцхүү мянган жилийн тэртээх эртний нийгэм өөрөө харьцангуй хялбар байсанд орших ба харин өнөөгийн нийгэм харьцангуй ярвигтай гэж хэлж болно.

Иймд яруу найрагч болон яруу найргийн бүтээл нь “хүний мөн чанар” дотоод ертөнцийг тайлан илэрхийлэхэд оршиж байна. Түүнчлэн яруу найраг нь “эх байгал” руу хөтлөн хүргэж байна. Өнөөгийн амьдралд өөрийн гэсэн “бодот байдал” , “мөрөөдөл” буйг үгүйсгэх аргагүй. Гэвч хүний төрөлх мөн чанарын үүднээс харахад бодот оршин буй дэлхий маань нэгэн төрлийн хоосон чанарын өрөөсгөл амь амьдрал болж, харин “яруу найргийн” дэлхий нь бидний мөрөөдлийн, хувиршгүй “биет дэлхий” болж байна. Үүнээс “бодит байдал” ба “мөрөөдөл”-ийн хоорондын ялгааг тунгаан бодох буйзаа. Магадгүй энэ нь яруу найрагчийн бидэнд илэрхийлж буй “ мөхөшгүй гэрэлт” тэр ертөнц болов уу. Энэ тухай яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёогийн шүлгийн түүврийн 20-р шүлэгт өгүүлснээр тодотговоос:

Чимх чимх зүүд нойроо хугаслан
Чирам хийх бүхнийхээ дээж найргаас шимлэн
Чиний зүрхэнд өөрийнхөө чавхдасыг олохоор
Хангал өндөр уулсын ангал хавцгайг өгсөн
Хангил их бартаатай халил жимийг мөшгөн
Хайрын охь – мөнхийн дуугаа эрсээр
Чам уруу би явж байна…
Төгсгөлд миний бие Энэтхэгийн аугаа яруу найрагч Таагүрийн бүтээл “Хүн төрөлхтөний шашин” номонд бичсэн хэсгээс дуудаж өөрийн сэтгэгдэлээ өндөрлөе.

“Хүн төрөлхтөн нь цорын ганц үүрд оршин байх амьтад билээ. Бид нарын эрин үе нь ирээдүйн нэгэн хэсэг. Биелүүлж чадаагүй мөрөөдөл, биет болоогүй оюун ухаан бид нарын төсөөлөл, бодох чадварыг улам нээж, эргэн тойрон хүрээлэн буй түмэн зүйлсээс ч улам бодит зүйл мэт санагддаг.
Бид нарын эрин ирээдүйн уур амьсгалаар тэтгэгдэх тэр үед хэзээд мөхөшгүй, хувиршгүй, үүрдийн тэрхүү мэдрэмж төрөх болно.

Бид нар огторгуй ертөнцийн дуу хоолой
Бид нар зүүдэн дундах мөрөөдлийн эрэлч”

О. Дашбалбарын 50 насны ойд

Ìîíãîëûí íýðò ÿðóó íàéðàã÷, òºð íèéãìèéí ãàðàìãàé ç¿òãýëòýí, öîãòîé ýõ îðîí÷ Î÷èðáàòûí Äàøáàëáàðûí 50 íàñíû îé ýíý æèë òîõèîæ áàéíà. Èíãýýä òà á¿õýíäýý ò¿¿íèé ø¿ëýã íàéðãèéí äýýæ áîëñîí íýãýí ñàéõàí ø¿ëãèéã òîëèëóóëúÿ.

***

Салхиар ганхах цагаан өвсөнд ч амь нас минь буй
Сайхан эх орон минь…
Сэтгэлээ ариусгаж, махан бодио өвс ногооны чинь ширхэг бүхэнд өгье!
Санаагаараа жаргаж, гол усны ариун тунгалагт уусъя!
Мөнх наст тэнгэр чинь намайг ширтэнэ, эх орон минь!
Цал буурал үүлсээр чинь би нулимсаа арчина.
Монгол нар алтлаг өнгөөр нүд гялбуулж
Миний Гангабаатар хүү шиг инээнэ.

Нар туссан шаргалхан уулсын чинь хормойд эрхэлье, эх орон минь
Нас буянаа хайрла, уулñ минь…
Яруу эгшиг зүрхэнд шингээж үдшийн агаарт болжмор жиргэнэ.
Янжинлхамтай ханьсаж сэтгэлийн дотор алтан ятга эгшиглэнэ.

Хот айлын яндангаар суунаглах утаа
Холын уулсын бэлд цэнхэр хөшиг татаж,
Хонь ямаа майлалдан, үхэр мөөрөхөд тунгалаг агаар цалгина.
Үнэхээр сэргэлэн багачуудын цовоо дуун голын урсгалыг хөгжөөж
Үл мэдэгхэн сэвэлзэх сэвшээнд нарсны орой сортолзоно.
Өвс ногооны үнэртэй миний салхин сэтгэл
Үдшийн торгомсон агаарт ууснам … үлгэрийг би мэднэ!

O.DASHBALBAR


***
Like a beautiful swan stretching its neck and folding its wings
A dozing girl falls asleep, resting her head on her arms
Evening dusk settles in the fading glimmer
Filling the space around it with its magic, soft and flowing waves

Crafting a piece of extraordinary beauty
Is the Universe, displaying its twinkling golden flash before my eyes?
I gaze, afraid of the slightest move, forcing down the lightest breath of mine
How splendid her golden and silky hair?

For this flash of time, did I leave behind thousand years in my dreams?
Or did I turn into a marble stone with no heart beating with life?
As if in a Heavenly Voyage to a distant world beyond compare
Everything around me looks so new and so magnificent.



Translated by from Mongolian into English by
TSOG Shagdarsuren.

Алтан Овоо удахгүй таны гэрт зочилно

Ìèíèé áèå 1989 îíä “Àëòàí Îâîî” õýìýýõ õºëãºí ñóäàð áè÷èæ äóóñãàñàí áèëýý. Ýíýõ¿¿ íîìîî 1993, 2002 îíóóäàä õýâëýæ óíøèã÷äàäàà áàðüñàí áºãººä õýäèéãýýð öººí òîîòîé áàéñàí ÷ áàñ ÷ ãýæ íèëýýä õ¿ì¿¿ñ ¿çýæ óðìûí ñàéõàí ¿ãýý èëãýýñýí áèëýý. ªíººäºð ýõ îðîí, ãàçàð øîðîî, óóë óñ, óã ãàðâàëàà äýýäëýõèéí ÷óõàëûã öàã ¿å õèéãýýä óëñ îðíû íèéãìèéí áàéäàë áèäýíä ñàíóóëñààð áàéíà. ßëàíãóÿà ¿¿õ ò¿¿õ ìàðòàãäàæ, ¿íýò ñî¸ë óñòàæ, í¿¿äýë÷èí ìàë÷äûí ñî¸ë èðãýíøëèéí ãàéõàìøèãò ºâ óëàìæëàë ãýýãäñýýð áàéíà. Ãàçðûí äýýðõ ñî¸ë õèéãýýä ãàçðûí õýâëèéí áàÿëàã ðóó ýçýðõèéëýí äàéð÷ áàéíà. ×óõàì èéì ¿åä “Àëòàí Îâîî” íîìûíõîî Ø äàõü õýâëýëèéã äàðóéõàí ãàðãàõûã íóòãèéí ñàõèóñ ñàíóóëëàà. ªìíºõ õî¸ð õýâëýëýýñ õîéø íýìæ ñàéæðóóëñàí ç¿éëýý îðóóëæ áóé øèíý íîìîî òàíä óäàõã¿é áàðèõ áîëíî. 300 ãàðóé õóóäàñòàé ýíýõ¿¿ á¿òýýëèéã ìààíü íýãýí öàãò Àðäûí óðàí çîõèîë÷ Ñ.Ýðäýíý ãóàé ¿íýëæ “Àëòàí Îâîî áîë ýõ îðíû äóóëàë ìºí. Æèíõýíý ïàíòåèñò àðèóí ñóðãààëü íîìëîñîí ººð õ¿÷òýé á¿òýýëèéã áè ¿ë ìýäíý.” ãýæ áè÷ñýí áèëýý. Øèíý õýâëýëèéí ýõýíä ìîíãîëûí íýðò çîõèîë÷, ñýòãýã÷ Ä.Óðèàíõàé ºìíºòãºë áè÷ñýí þì. Ò¿¿íèéã òàíäàà òîëèëóóëúÿ.

Өөрийнхөө замаар, өөрийнхөө хурдаар…

Юмсын үнэн, гоо сайхан угтаа тэр юмсад орших бус, түүнийг сэрж, бясалган нэвтэрч буй хүний оюун сэтгэлд л жинхэнэ бодтойгоор оршдог гэж зарим сэтгэгчид үздэг.

Энэ метафизик сэтгэлгээнд ямар их хүчтэй, анхаарууштай үнэн туссаныг “Алтан Овоо” ном давхар нотолж байх шиг санагдахын сацуу номын үг өгүүлбэрийн нухац далайц, найруулгын мэтгээс, уран содон шигэтгээс олж хатгах эрдэм нь уг номын амтанд олзлогдсоор уншиж барахын эцэст өөрийн эрхгүй нэг юмыг мэдрүүлэх нь, -юуг ном зохиол гэх, юуг биш гэхийн ялгааг шинэ оны ногоо, хуучин оны хөрмөг хоёрын ялгаа лугаа адил эрс өөрийг сайтар мэдрүүлэх аж.

Г.Мэнд-Ооёогийн бэлгэ билгүүний хэвд цутгагдсан сэтгэхүйн гольдрол, урлах, найруулах авъяас нь монгол мэргэдийн сонгодог бичгийн хэлний гайхамшигт өвөөс хөхсөн шим шимүүсээс эх ундрагатай нь харагдах ч тэрбээр өөрөө өнөөдөр эртний мэргэд тэдэнтэйгээ эн зэрэгцэн уншигдах, түүхийн хойтод, эсэргэн цагийн номын хайвуудад өв уламжлал болж дамжих түвшинд монгол хэлээр дуун өгүүлэх эрдэмд боловсорсон нь монголын ахмад, залуу аль аль үеийн зохиолчдыг ихэд баярлуулах боллоо.

Б.Ринчен гуай 1974-1975 оны хавьцаа байх (чухам аль оныг нь яг оноож эс санана!) Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн Хороонд нэг өдөр морилон ирж залуу зохиолчидтой ярилцахдаа намайг ёжилж,
-Та цатгалан арслан шиг хүн юм! гэж нодготойгоор сахлаа шувтрахад нь би, - Цатгалан арслан яадаг юм? Яагаад би цатгалан арслан шиг байгаа юм? гэж асуувал, Б.Ринчен гуай, - Цатгалан арслан амьтан барьдаггүй, зүгээр л самардаад орхичихдог гэдэг юм. Самардуулсан амьтан нь болохоор үхдэггүй, айхтар сүрхий сэглэгдээд л үлдчихдэг байна. Иймд ном бичих хүн бол цатгалан арслан шиг бус, оготно барьж буй муур шиг байх ёстой юм хуна. Муур цатгалан ч бай, өлсгөлөн ч бай, оготно ангуучилахаараа заавал барьж сална, тэгэхдээ, тоглоом тохуу хийж байгаа юм шиг энд тэндээс нь нэг хазаж нэг тавьж ийш тийш нь зориуд гүйлгэнэ, гүйхээр нь хумсаараа савардаад хэдэн хурам хөдөлгөхгүй хэвтүүлж эгдүүгээ хүргэнэ, оготно нь хөдөлбөл дахиад савардаад авна, тэгж хамаг үйлийг нь барж барж бүүр муужрахтай нь зэрэг сая таатайхан “зооглож” орхидог юм. Ном бичихэд, чингэж, оготно барьж байгаа муур шиг бах таваа хангаж, цаадахынхаа эсэргүүцэх гоочийг барж, хаашаа ч мултрахааргүй болтол нь нухаж ноолвол л сая гүйцэд зохиол гараас гарах учиртай шуу юм! гэж айлдаж билээ.

Залуу цагтаа Б.Ринчен гуайгаас сонссон энэ сануулгын утгыг одоо бодохноо, ном зохиол гэдэг, -Оготно, зохиолч гэдэг нь, - муур, “оготно барьж идэх” гэдэг нь, - ном дэвтэр бичих үйл явцтай нээрээн л төстэй юмсанжээ.

Үгийн таяг тулж ном туурвил бүтээхэд, Б.Ринчен гуайн зүйрлэснээр, оготно “нухаж” байгаа муур шиг л тийм няхуур арга дадал, омой хуугиагаас хагацсан чанар, хүлээнгүй тэвчээр, санаа бодлоо лавтай гүйцээх нөр нут ажиллагааны ур чадвар зайлшгүй чухал байдаг нь маргаанүй хэрэг байна.
Дээр өгүүлсэн, Огоно – Муурын үлгэрээс ургуулаад цаашлуулан бодоход, НОм-суварга (Г.Мэнд-Ооёогийн оноож дүрсэлснээр!) цогцлооход олон цогчин багананд уллуулж байж босгодог шиг байна.

Эдгээрээс өөрт минь хамгийн ойлгомжтой нэгийг нь “Алтан ОВоо” номыг уйгагүй хэлтэлж суухдаа ухаарч авсан минь гэвэл, - нутаг усаа үнхэлцэг зүрхнийхээ голоос уйлан хайлан хайрлах хайр байдаг юм байна.

Эх нутгаа, ижий ааваа, ахуй ёсоо хайрлах элэг дурдайм хайр… бүүр элэг бэтгэртлээ санан хайрлах “зовлонт” хайр, нүдэндээ харсаар атлаа хагацсан мэт аймсан хайрлах “харам”, эмзэг, соргог хайр л сайн ном бүтээх тухайлбал, “Алтан Овоо” мэт уянгалаг, халуун элгэмсүү, амт шимт нитгэрсэн намрын айраг шиг өл өгөөж гүйцэд дуулал – туурвилаар “хүний будангуйрагч оюун сэтгэлийг гэрэлтүүлэх” ном бүтээх “тулгын чулууд”-ын нэг чулуу нь болдог аж.

“Шилийн Богд … Гангын Цагаан Овоо… Дөш… Ганга нуур … Баян дулаан … Молцог элс … Дагшин … Дуут нуур … Лүн хайрхан … Хараат … Гурван нарт … Хөргийн ширээ …” гээд дэлхийг бүтээлцсэн ариун, онгон газар ус бол Г.Мэнд-Ооёо найрагчийн сэтгэлийн нар аргамжаатай, аргамаг онгод, гэгээн сүсэг мөргөлийн нь зул хорголоотой орон хангай юм. Нүдээр үзэгч, сэтгэлээр бүтээгч Бурхадын адис оршсон энэ найрагчийн цээжин дотор цэнхэрлэгч Дар-а (гэтэлгэгч) Ганга (эх) нутаг ус нь гараг дэлхийн багасгасан дүр зураг юм.

Найрагч сэтгэлийнхээ тольтод ургадаг дүр, зөн, совин, зүүд зураг хийгээд сэрэл сэрэхүйн үл баригдах эрчимийн урсгалуудаар газар орныхоо эзэд, лус савдагуудын чинад хүчнүүдтэй нөхчиж, газар усны нууцлаг үг хэлийг бидэнд “орчуулан” дамжуулжээ. Хүний сэтгэл оюун тэнгэрлэгээр гэрэлтэж ахуйд тэр хүнд уул, ус өөсөөн ойртон харагддаг, бусдад сонсгоогүй үгээ сонсгодог, магадгүй, задалдаггүй үнэнээ ч задалдаг нэг үл үнэмшим сонин учир ёс байдаг юм шиг байна.

Г.Мэнд-Ооёо, “Хорвоогийн юм бүхний учир шалтгаан нэгэн утсаар сүвлэгдсэн мэт санагддаг!” гэснийг баримтлан, “Алтан Овоо” ном бүхэлдээ ширэгдсэн “учир шалтгааны утас”-ыг хайж хөөхдөө, “Тэр утас бол, -Эх нутгаа хайрладаг сэтгэлийн нь эрчим, шид хүч байжээ!” гэдгийг оллоо.

Тэрбээр эдүгээ ном бүтээлийнхээ аянд өөрийнхөө сэтгэлийн замаар, өөрийнхөө сэтгэлийн хурдаар урагшилж явна.

Хүний сэтгэлийн замын хэмжээ, хурдыг би тодорхойлж эс чадна. Магадгүй, шинжлэх ухаан ч тодорхойлж эс чадам за!

Үл өгүүлэн өгүүлэх нь:

Дэлхийн Урлаг Соёлын Академийн доктор, Монголын Соёл, утга зохиолын нэрт зүтгэлтэн, яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёогийн “Алтан-Овоо” номын гарчиг, бүлэг, үг өгүүлбэрийн “хаваас”, “ширээс”-ээр орчиход, зохиогч нь монгол хэлний найруулгын аньс, эрдэмд мэргэжсэн нь үгийн гэм алжаасаас илт хагацсан, туулсан чанарт нэгэнт хүрчээ.

“Алтан Овоо” ном сонгодог бичгийн хэлний ур чадварын “сурах бичиг” болохуйц тансаг, эрхэмсэг найруулга хийцтэйг туйлаас бахдууштай ч түүнийг торгоны хээ мэт товойлгохоо албаар орхисхийж, эзэн хүний сэтгэл ч гэж нэрлэж болмоор, эсвэл энхрий үрийн сэтгэл ч гэж нэрлэж болмоор гүнээ шүтэн барилдсан элбэрүү сэтгэлээр, тийм нэг далд увьдас, оньсоор энэ ном бүтсэнийг цухас ч болов заавал сөхөх хэрэгтэй шиг сангдаад илүүц үгэнд гэнэ алдан хорхойслоо….

Дэлхийн Урлаг Соёлын Академийн доктор
Улаан ямаат Дамдинсүрэнгийн Урианхай

2007.2.16-22
Алтан Тэвшийн Хөндий